Văn hóa uống cà phê của người Việt qua các thời kỳ

Văn hóa uống cà phê từ lâu đã trở thành một phần không thể thiếu trong đời sống thường nhật của người Việt. Mỗi giọt cà phê nhỏ xuống phin không chỉ là dấu hiệu bắt đầu một ngày mới, mà còn là khoảnh khắc khiến ta như chậm lại giữa guồng quay cuộc sống. Cảm giác thư thả khi ngồi bên tách cà phê, nhìn dòng người qua lại, trò chuyện cùng bạn bè hay đơn giản là thả mình vào những suy nghĩ mông lung – tất cả đều tạo nên một nét đẹp riêng rất Việt. Bạn đã bao giờ tự hỏi rằng, văn hóa uống cà phê này có nguồn gốc từ đâu và đã thay đổi ra sao theo thời gian chưa? Hôm nay, hãy cùng Doanh Đặng khám phá hành trình đầy thú vị ấy nhé!

Làn sóng cà phê thứ nhất – Sự giao thoa làm nên bản sắc văn hóa uống cà phê Việt

Cà phê xuất hiện tại Việt Nam từ năm 1857, khi người Pháp mang theo loại cây này và bắt đầu trồng tại vùng đất Tây Nguyên. Nhờ thổ nhưỡng màu mỡ, độ cao lý tưởng và khí hậu ôn hòa, cà phê nhanh chóng thích nghi và phát triển, trở thành một trong những sản vật nông nghiệp quan trọng của nước ta.

Tuy nhiên, điều khiến cà phê thực sự đi vào đời sống người Việt không chỉ nằm ở hạt cà phê, mà còn là cách người Việt thưởng thức nó. Pha phin – một kiểu pha chế chịu ảnh hưởng từ phương Tây nhưng lại hòa quyện sâu sắc với tinh thần Á Đông – đã trở thành biểu tượng cho văn hóa uống cà phê Việt. Giữa nhịp sống bộn bề, nhiều người chọn ngồi lặng yên bên ly cà phê phin, chờ từng giọt đen sóng sánh nhỏ xuống, lắng lòng theo thời gian.

Thưởng thức cà phê không chỉ là thói quen mà còn là khoảnh khắc của suy tư, là không gian để người ta kết nối với chính mình, với cuộc sống và với người đối diện.

Có thể nói, từ cách du nhập cà phê qua người Pháp, rồi sự sáng tạo như việc thêm sữa tạo thành cà phê sữa đá – món đặc trưng không thể thiếu trong mọi quán cà phê Việt – chúng ta đã hình thành một làn sóng văn hóa đậm đà bản sắc riêng.

Điều đặc biệt của làn sóng cà phê đầu tiên ở Việt Nam là nó không phân biệt giai tầng. Dù bạn là ai, giàu hay nghèo, sang hay bình dân, chỉ cần một chiếc phin nhỏ, chút cà phê rang xay và thời gian chờ đợi, bạn đã có thể chạm đến một trải nghiệm vừa bình dị vừa sâu lắng.

Từ đó, văn hóa uống cà phê Việt Nam dần ăn sâu vào tiềm thức, không ồn ào nhưng bền bỉ – như chính dòng chảy của những giọt cà phê phin, nhỏ từng giọt mà gợi bao suy ngẫm về đời, về người.

Văn hóa uống cà phê – Hai miền, hai sắc thái riêng biệt

Văn hóa cà phê Việt Nam không chỉ là một thói quen thường nhật, mà còn phản ánh sự khác biệt rõ nét giữa hai miền Nam – Bắc, nhất là trong giai đoạn trước năm 1975.

Ở miền Bắc, những quán cà phê mộc mạc mang màu sắc thời bao cấp dần trở thành hình ảnh quen thuộc. Đó có thể là những tiệm nhỏ trong nhà, do chính chủ quán đứng pha chế và phục vụ. Họ đặt tên quán theo tên mình – như Giảng, Nhân, Lâm – đơn giản mà thân tình. Ở đó, cà phê không phải để khoe mẽ, mà để gặp gỡ, trao đổi và suy ngẫm – một góc văn hóa mang đậm chất Hà Nội xưa, trầm mặc và kín đáo.

Trong khi đó, ở miền Nam – đặc biệt là Sài Gòn – văn hóa uống cà phê lại mang dáng dấp của một thành phố đang giao thoa mạnh mẽ với phương Tây. Những quán cà phê sang trọng, hiện đại như Givral, La Pagode hay Brodard không chỉ phục vụ thức uống, mà còn là điểm hẹn của cả một xã hội thu nhỏ: sĩ quan, trí thức, văn nghệ sĩ, nhà báo quốc tế và cả những “tay anh chị” Sài thành.

Hình ảnh những cô gái tân thời mặc áo dài Trần Lệ Xuân sánh bước vào quán, những nhà báo nước ngoài ngồi trò chuyện cùng giới trí thức Việt – tất cả vẽ nên một bức tranh sinh động, phóng khoáng, đầy hơi thở thời đại. Nơi đây, ly cà phê không chỉ để thưởng thức mà còn để chứng kiến, thậm chí tạo nên những cuộc đối thoại lịch sử.

Chẳng thế mà những tên tuổi lớn như Peter Arnett, Larry Burrows hay cả nhà tình báo huyền thoại Phạm Xuân Ẩn đều từng là “khách quen” của những quán cà phê Sài Gòn.

Chính từ thời điểm ấy, cách người Việt thưởng thức cà phê đã có một bước chuyển rõ rệt. Làn sóng cà phê thứ hai không chỉ mang đến sự thay đổi trong khẩu vị, mà còn định hình lại không gian và phong cách uống cà phê – từ góc nhỏ suy tư đến nơi gặp gỡ sôi nổi, cởi mở.

Văn hóa uống cà phê Việt Nam, từ đó, bắt đầu đa dạng hơn – phản ánh tinh thần của cả một dân tộc đang trong dòng chảy của biến động và hội nhập.

Làn sóng cà phê Việt Nam thứ hai – Những “quán cóc liêu xiêu một câu thơ”

Sau ngày đất nước thống nhất, văn hóa uống cà phê Việt Nam bước vào một giai đoạn trầm lắng nhưng lại chứa đựng nhiều dấu ấn đặc biệt. Thời kỳ bao cấp khắt khe biến cà phê – từng là thức uống quen thuộc của tầng lớp trung lưu – trở thành một mặt hàng xa xỉ, thậm chí bị cấm buôn bán tự do.

Không còn những quán cà phê sang trọng như thuở trước, người ta dần quen với hình ảnh những gánh cà phê “quán cóc” ven đường, liêu xiêu dưới tán cây hay mái hiên xiêu vẹo. Mỗi ly cà phê được rót ra bằng phin nhôm cũ kỹ, chắt từ đôi ba hạt đen sẫm quý giá mà người bán phải gom góp, xoay sở trong cảnh buôn bán lén lút.

Giữa những năm 1980, khi đất nước dần chuyển mình theo hướng kinh tế thị trường, thì một nghịch lý lại xảy ra: cà phê trở nên phổ biến hơn, nhưng chất lượng lại lao dốc. Thói quen uống cà phê vẫn tồn tại trong người Việt, nhưng lại bị dẫn dắt bởi nhu cầu về giá rẻ thay vì hương vị nguyên bản.

Đó cũng là lúc các loại “cà phê trộn” bắt đầu bùng nổ – nào là bắp rang cháy, đậu nành xay khét, thêm chút hương liệu hóa học để đánh lừa vị giác. Người uống dần quen với vị đậm khét giả tạo mà ngỡ là đậm đà. Từng ly cà phê đậm đặc, sánh đen ấy – tưởng chừng là “đúng chất” – thực chất chỉ là một thứ nước mang hương cà phê.

Buồn thay, chính sự ngộ nhận ấy đã ăn sâu vào thói quen thưởng thức của nhiều người Việt. Ranh giới giữa cà phê thật và giả gần như bị xóa nhòa, đến mức không ít người ngày nay vẫn không thể phân biệt đâu là mùi thơm nguyên chất, đâu là mùi hương nhân tạo.

Cà phê Việt Nam trong giai đoạn này là một nghịch lý đẹp buồn: vừa là biểu tượng cho thói quen sinh hoạt, vừa phản ánh một giai đoạn văn hóa chênh vênh giữa cái cũ và cái mới, giữa hoài niệm và thực dụng. Dù cho những “quán cóc liêu xiêu” ngày ấy mang nét dân dã rất riêng, thì đằng sau đó vẫn là cả một thời kỳ đầy tiếc nuối – một chương trong hành trình phát triển của văn hóa uống cà phê Việt Nam, rực rỡ nhưng cũng nhiều trăn trở.

Thời kỳ ngộ nhận về hương vị cà phê Việt Nam

Sau nhiều năm thưởng thức một loại “cà phê pha trộn” – nơi mà đậu nành, bắp rang cháy và hương liệu hóa học lên ngôi – người Việt dần hình thành một khái niệm sai lệch về hương vị cà phê đúng nghĩa. Với họ, cà phê ngon là phải thật đậm đặc, phải đen như mực, đắng đến gắt cổ, sánh đặc như mật, và càng nhiều bọt càng thể hiện “chất lượng”.

Những đặc điểm ấy, thực chất không thuộc về cà phê nguyên bản. Nhưng vì thói quen hình thành qua thời gian, rất nhiều người đã coi đó là tiêu chuẩn. Một sự ngộ nhận phổ biến đến mức, khi được thưởng thức cà phê nguyên chất thực thụ, không ít người còn tỏ ra... nghi ngờ vì “sao nhạt thế?”, “sao không có bọt?”, “sao loãng quá?”.

Cùng lúc đó, các quán cà phê vỉa hè mọc lên như nấm sau mưa, tận dụng những góc phố, lề đường để hình thành nên một hình thái văn hóa mới: “cà phê cóc”. Dù giản dị, thậm chí tạm bợ, nhưng những quán cà phê cóc lại trở thành không gian quen thuộc của đủ mọi tầng lớp – từ học sinh, sinh viên, công nhân cho đến công chức, nghệ sĩ.

Thế nhưng, không thể phủ nhận rằng trong thời kỳ này, khái niệm “quán cà phê” cũng bị gán thêm nhiều hàm ý tiêu cực. Những biến tướng mang tên cà phê “đèn mờ”, cà phê “ôm” khiến hình ảnh cà phê đôi khi bị nhìn nhận lệch lạc, không còn thuần khiết như bản chất vốn có.

Dẫu vậy, giữa dòng chảy hỗn tạp đó, cà phê vẫn giữ được một nét riêng – một nét văn hóa đậm đà bản sắc Việt. Nó không chỉ là thức uống, mà còn là một không gian tinh thần. Chính trong những quán cóc liêu xiêu ấy, người ta trò chuyện, bàn chuyện học hành, đời sống, thậm chí là thời cuộc. Ly cà phê thời hậu chiến không chỉ giúp người ta tỉnh táo sau đêm dài, mà còn góp phần hâm nóng lại tình cảm cộng đồng, tinh thần lạc quan, niềm tin vào một ngày mai tốt đẹp hơn.

Có thể nói, cà phê Việt Nam thời kỳ này là minh chứng cho khả năng “biến khó thành chất” của người Việt: từ nghèo nàn vật chất vẫn có thể chắt chiu nên một nét văn hóa đậm đà và gắn bó đến tận hôm nay.

Làn sóng cà phê thứ ba – Khi Việt Nam đi tìm bản sắc thương hiệu cà phê

Sau giai đoạn đất nước đổi mới toàn diện, ngành cà phê Việt Nam bước vào một thời kỳ đầy hứa hẹn. Nhưng cũng như mọi ngành nghề từng bị tổn thương bởi giai đoạn bao cấp và kinh tế tự phát, cà phê Việt đối mặt với một bài toán không hề dễ: làm sao để vừa hóa giải những định kiến tiêu cực về hình ảnh “quán cà phê” nửa thật nửa giả, vừa nâng tầm được văn hóa thưởng thức cà phê đã ăn sâu vào nếp sống của người Việt qua hàng trăm năm?

Giữa bối cảnh đó, năm 1996 đánh dấu một cột mốc đáng nhớ – Trung Nguyên xuất hiện và nhanh chóng tạo nên cơn sốt khi tiên phong mở chuỗi quán cà phê theo mô hình chuyên nghiệp. Thị trường dần sôi động với sự xuất hiện ồ ạt của hàng loạt quán mới, cửa hàng rang xay, quầy bán cà phê hạt, cà phê bột – hình thành nên một thị trường phong phú về lựa chọn, sau nhiều năm người tiêu dùng chỉ biết đến một thứ “cà phê mặc định”.

Người Sài Gòn – và cả người Việt nói chung – lần đầu tiên được quyền chọn lựa hương vị mà họ yêu thích, thay vì phải làm quen với những ly cà phê được pha chế từ bắp, đậu và hương liệu. Thị trường lúc này như được thức tỉnh sau một giấc ngủ dài, dù còn non trẻ, nhưng đã manh nha tiềm lực cho một làn sóng cà phê mới – làn sóng thứ ba.

Bước sang thiên niên kỷ mới, cùng với sự phát triển của kinh tế, tầng lớp doanh nhân, chuyên viên, khách du lịch và kiều bào tăng mạnh, kéo theo nhu cầu thưởng thức cà phê cao cấp cũng lên cao. Xu hướng “sính ngoại” cũng bắt đầu xuất hiện, đặt nền móng cho gu thưởng thức hiện đại hơn, hướng đến sự tinh tế và trải nghiệm.

Và rồi từ năm 2007 trở đi, những thương hiệu cà phê quốc tế bắt đầu đổ bộ vào Việt Nam: Gloria Jeans Coffees, Coffee Bean & Tea Leaf, Angel-in-us, và nổi bật nhất là Starbucks. Mỗi thương hiệu đều mang theo một thông điệp riêng, một triết lý thưởng thức riêng, góp phần làm đa dạng hóa thị trường cà phê nội địa.

Tuy nhiên, điều thú vị là thay vì bị lép vế, những thương hiệu nội địa lại trỗi dậy mạnh mẽ. Các cái tên như The Coffee House, Urban Station, Viva Star Coffee... không chỉ đáp trả bằng mô hình quán hiện đại, mà còn bằng một sự am hiểu văn hóa bản địa. Highland Coffee cũng bước vào giai đoạn trẻ hóa, định hình lại hình ảnh thương hiệu, tạo nên một thế hệ quán cà phê Việt đậm đà bản sắc nhưng vẫn hiện đại, chỉn chu.

Cuộc cạnh tranh giữa “ngoại nhập” và “nội địa” trong ngành cà phê không chỉ là chuyện kinh doanh – đó là hành trình tái định nghĩa lại bản sắc cà phê Việt trong mắt người Việt và bạn bè quốc tế. Một ngành hàng từng bị đánh giá thấp, từng ngộ nhận về chính mình, giờ đây đang từng bước chứng minh rằng: Việt Nam không chỉ là quốc gia xuất khẩu cà phê Robusta hàng đầu thế giới, mà còn hoàn toàn có thể sở hữu những thương hiệu cà phê đáng tự hào, vươn tầm khu vực.

Với đà phát triển hiện nay, chúng ta có quyền tin rằng: tương lai của ngành cà phê Việt sẽ không chỉ dừng lại ở những con số xuất khẩu ấn tượng, mà còn nằm ở chính những ly cà phê nguyên bản, tinh tế, được nâng niu bởi tri thức, sáng tạo và lòng tự hào của người Việt Nam.

Mua cà phê Việt Nam nguyên chất tại Doanh Đặng

Nếu bạn đang tìm kiếm một địa chỉ tin cậy để thưởng thức và mua cà phê Việt Nam nguyên chất đúng nghĩa – không pha trộn, không hương liệu, giữ trọn vị đậm đà đặc trưng của hạt cà phê rang mộc – thì Doanh Đặng chính là lựa chọn lý tưởng dành cho bạn.

Tại Doanh Đặng, từng mẻ cà phê đều được tuyển chọn kỹ lưỡng từ các vùng nguyên liệu nổi tiếng như Buôn Ma Thuột, Cầu Đất, Gia Lai… và rang xay theo phương pháp truyền thống kết hợp công nghệ hiện đại, đảm bảo hương vị thuần khiết và đồng nhất. Dù bạn yêu thích Robusta mạnh mẽ, Arabica thanh nhẹ hay muốn thưởng thức blend cà phê cân bằng – Doanh Đặng đều có thể đáp ứng với chất lượng vượt trội và giá cả hợp lý.

Không chỉ dừng lại ở sản phẩm, Doanh Đặng còn lan tỏa tình yêu với cà phê Việt thông qua dịch vụ tư vấn, chia sẻ kiến thức và văn hóa cà phê đến cộng đồng người yêu cà phê thật sự. Dù bạn là người thưởng thức hằng ngày, chủ quán cà phê hay đơn vị kinh doanh cần nguồn cung ổn định, chúng tôi luôn sẵn sàng đồng hành cùng bạn trên hành trình tìm về chất lượng đích thực của cà phê Việt Nam.